فرشید موسوی هر روز راس ساعت 9 در دفترش در خیابان فنچرچ [1] حاضر می شود. او از سال 1979 به جز مدتی کوتاه در لندن زندگی کرده است و هنوز این شهر را از غذا گرفته تا مد، «پر از الهام» می یابد. موسوی تاثیرگذار است؛ همین قدر کافی است گفته شود که او از وقتی که آموزش خود را به پایان رسانید هدایت گر دفتر معماری خود بود. وی همچنین دارندهٔ نشان امپراتوری بریتانیا [2] و نیز عضو آکادمی سلطنتی هنر [3] است.

فرشید موسوی مدارکی از یو سی اِل [4]، داندی [5] و هاروارد [6] دارد؛ سه کتاب نوشته است و به جز این ها در سراسر دنیا بناهایی طراحی کرده است. در حال حاضر وی مشغول توسعهٔ دو مجموعه مهم شهری (یک ساختمان اداری در شهر لندن و یک واحد مسکونی در پاریس) است و با این حال هنوز سرچشمهٔ آرامش است. در این مصاحبه او درباره تکامل فعالیت های حرفه ای خود و این که چگونه با سیاست درآمیخته شده است، پروژه هایی که برایش شادی به ارمغان آورده اند و این که چگونه می توانیم خانه هایی برای آیندهٔ بهتر بسازیم می گوید.

همه این ها برای شما از چه زمانی شروع شد؟ چه زمانی تصمیم گرفتید به رشتهٔ معماری وارد شوید؟

معماری همیشه یکی از موضوعاتی بود که در ذهن من می گذشت و فکر می کنم تنها از راه تحصیل آن در طول سال ها بود که علاقه من به معماری به اندازه ای که حالا هست، رسید. من خودم را بسیار خوش شانس می دانم که هر روز از کارم لذت می برم؛ چیزی که به نظرم بسیار مهم است. بعد از کسب مدرکم در لندن، برای مدارک بالاتر به امریکا رفتم؛ سپس با هدف کار نزد «رم کولهاس» به هلند رفتم. بعد به انگلستان -اینجا درلندن- برگشتم تا دفتر خودم را راه اندازی و تدریس در آرکیتکچرال اسوسییشن [7] را آغاز کنم. و این جا، جایی بود که {همه چیز} شروع شد.

آیا همیشه می دانستید که می خواهید دفتر طراحی خودتان را داشته باشید؟

راستش این سوال قبلاً از من پرسیده نشده بود. من فکر می کنم که از ابتدا می دانستم. نمی دانم چرا؛ به یقین معماری رشته ای مبتنی بر همکاری است. شاید انجام دادن آن به روشی است که آموخته ایم. من فکر می کنم تاریخ معماری درخلال تاریخ سبک ها و یا تاریخ معماران آموخته شده است. زمان زیادی را به تماشای کار معماران دیگر پرداختم.

آیا تا به حال تاریخ معماری را که بسیار مرد محور است زیر سوال برده اید؟ آیا با در نظر گرفتن مردم طراحی می کنید؟

هنگامی که من کاملا غرق مطالعهٔ تاریخ معماری بودم، برایم پیش نیامد که فکر کنم که این یک تفکر مرد محور است؛ بیشتر به خود کار توجه می کردم نه معماران آن. من همیشه فکر می کردم که بله، ما به معماران خوبی نیاز داریم اما پیش از آن به بناهای خوب نیاز داریم. هنگامی که معمار می میرد، این بنای اوست که می ماند. بعدها به علل مختلف متونی از این افراد را مطالعه کردم که بعضی مواقع بسیار شوکه کننده بودند.

آیا چیزی هست که حالا بیشتر به آن فکر کنید؟

البته، حالا با توجه به تجربه و دانشم به جایی رسیده ام که اهمیت و تاثیر «مدولار من» [8] که بر اساس تفکر انسان ایده آل شکل گرفته است برایم قابل درک تر است. با توجه به تاریخ معماری، احساس می کنم مهم است بدانیم که چه چیزی باید تکرار شود و چه چیزهایی نباید. و «مدولار من» نباید تکرار شود.

با نگاهی به زندگی حرفه ای خود تا کنون، پروژه هایی که به فعالیت شما شکل داده اند کدام هستند؟

من فکر می کنم تا امروز، مهم ترین آنها همان پروژه اول، ترمینال بین المللی مسافربری یوکاهاما [9] بود. بسیار دشوار می توانم نظیری برای آن به لحاظ تاثیر {بر کار خود} بیابم. این بنا ساختمان حمل و نقل عظیمی با مساحت 48000 متر مربع در ژاپن است. ما آن را از طریق برنده شدن در مسابقه ای بین المللی به دست آوردیم و مقیاس آن بسیار عظیم بود. ما تصمیم گرفتیم  که آن را با استفاده از فولاد، تقریبا به شکل کشتی بسازیم؛ در حقیقت هدفمان خیلی دور بود و ما شروع کردیم. نظیر آن پومپیدو در پاریس و خانه اپرا در سیدنی در گذشته بوده اند که هر دو توسط معماران بسیار جوان اجرا شده اند. ما ناگهان خود را بخشی از آن تاریخ یافتیم. فکر می کنم که این برجسته ترین است ولی من به هر پروژه به مثابه موفقیتی که فعالیت شما را شکل می دهد نگاه می کنم. هر یک با مسائلی مواجه هستند و زمانی که آنها را می سازید، مانند معجزه های کوچکی به نظر می رسند. چیزهای مختلفی از هر پروژه می آموزید و حسی از رضایت واقعی هنگامی که با موفقیت به اتمام می رسند، به شما دست می دهد.

فروشگاه مرکزی ویکتوریا بکام [10] که در سال 2014 میلادی تکمیل شد از جمله پروژه های برجستهٔ شماست که کاملا از پروژه اول تان متفاوت، اما بسیار موفق است.

همه پروژه های ما منحصر به فرد هستند زیرا روش کار ما آزاد و مشارکتی است. به جای استفاده از راه حل های ثابت و استاندارد، ما برای ساخت بناها به ساده ترین روش ها به صورت خلاقانه با کارفرمایان، پیمان کاران و تامین کنندگان کار می کنیم. بنابراین ما فروشگاهی در لندن را متفاوت با پایانهٔ عبوری در ژاپن طراحی می کنیم. ویکتوریا بکام به منزلهٔ یک برند تنها به صورت آنلاین مبادله می کرد. بنابراین این یک فرصت بود که به ارتباط آنها با مشتریان و این که مشتری ها چگونه می توانند با این برند در یک فضای فیزیکی مواجه شوند فکر کنیم. و در سطح بالاتر، این پروژه تقابل میان فروشگاه فیزیکی و فروشگاه آنلاین را زیر سوال می برد. این پروژه همکاری بسیار لذت بخشی بود.

به موانعی که زمان شروع پروژه جدید رو به روی شماست اشاره کردید. تعدادی از این چالش ها و این که چگونه با آن ها کنار می آیید را شرح دهید.

راه افتادن در زمینهٔ طراحی زمان زیادی می برد. با دانسته های خود شروع می کنید و تلاش می کنید با بررسی آن از زوایای مختلف اطلاعاتی کسب کنید. سرمایه گذاران، افرادی که احتمالا بسته به اینکه کار خصوصی یا عمومی است به پروژه سرمایه اهدا می کنند؛ ملاحظات تکنیکی و عملی، مقررات و صد البته سیاست هایی دخیل هستند. امروزه {شروع تا پایان} پروژه ها در حدود  4 تا 10 سال طول می کشد که پروژه های 4 ساله کوچک هستند. در طول پروژه دولت ها عوض می شوند، سیاست ها تغییر می کند و ممکن است آسیب هایی به بازار جهانی وارد شود؛ اگر پروژه خصوصی باشد، ممکن است صاحب آن کسی باشد که بخواهد آن را پیش فروش کند که در نهایت می تواند منجر به تاخیر در اتمام پروژه شود؛ در واقعیت کل پروژه می تواند به هر کدام از این دلایل متوقف شود. اگر پروژه عمومی با سرمایه گذاری شخصی باشد، نیاز است که سرمایه گذار سود کند و اهداکنندگان ممکن است ناپدید شوند. عوامل زیادی سر راه هستند. هیچ کس نمی تواند پیش بینی کند که چه چیزهایی می تواند سر راه یک پروژه قرار گیرد.

این مسائل باید گاهی اوقات شغل شما را طاقت فرسا کنند. همان طور که می گویید پروسه دنباله داری است اما در عین حال شما خلاق هستید. بنابراین مواجهه با سیاست ها باید بسیار چالش برانگیز باشد. چگونه با آن کنار می آیید؟

می تواند طاقت فرسا باشد، و این طاقت فرسا بودن این معنی را می دهد که ایده باید بسیار انعطاف پذیر و قدرتمند باشد. لازم است ایدهٔ شما بسیار بزرگ باشد، حتی اگر پروژه کوچک باشد. در این صورت {در مواجهه با مشکلات} می تواند خودش را بازپروری کند. شما باید مقدار قابل توجهی منعطف باشید، زیرا قطعا هنگامی که یک پروژه متوقف می شود، تنها به لحاظ احساسی دفتر را تحت تاثیر قرار نمی دهد، از حیث اقتصادی نیز تاثیر می گذارد. نیاز دارید که امیدوار باشید که این راه یا راهی دیگر باعث بازگشت و آغاز دوبارهٔ پروژه خواهد شد، گاهی نیز اینطور نمی شوند. ما در رقابتی شش ماهه برای طراحی یک مرکز موسیقی جدید برای بی بی سی برنده شدیم و پس از آن مدیر کل استعفا کرد. این ربطی به پروژهٔ ما نداشت اما آن را متوقف کرد. صبر کردیم تا مدیر کل جدید منصوب شد؛ سپس او آمد و به دلیل پیش زمینه ای که داشت، مایل به ساخت یک بنای جدید نبود و می خواست یک ساختمان را بازسازی کند. بنابراین پروژه متوقف شد. باید بدانید که زمان می برد و من مدام به خودم یادآوری می کنم که یک پروژه معماری در واقع فراتر از یک فرد به تنهایی است و در حقیقت یک معمار برای دیگران طراحی می کند و باید در زمان مناسب و مکان مناسب باشد.

برای کنار آمدن با استرس چه کار می کنید؟

من تنها یک انسانم و از این حیث قطعا دچار استرس می شوم. ولی من فکر می کنم رضایت و لذت بردن {در کارم} به نحوی آن را متعادل می کند. با وجود تمام این شکست ها و ناکامی های این راه، من شیفته این هستم که هر روز سرکار بروم.

فکر می کنم با زندگی در جایی همانند لندن قادر هستید تا ببینید که معماری چگونه می تواند مانع روابط اجتماعی در جامعه و همچنین تسهیل آن شود.

معماری روش های مختلف زیادی برای ادغام ساختمان ها با بسترشان دارد. این درباره نوع ارتباطی است که بین بیرون و درون برقرار می کند. هر نوع بنایی از طریق مشخصی می تواند این کار را انجام دهد. وقتی صحبت از خانه می شود، می خواهید که درعین احترام گذاشتن به نیاز کاربران به حریم فردی باعث شوید افراد احساس کنند با یکدیگر در ارتباط هستند. ممکن است راه حل شما تامین فضاهایی برای دور هم جمع شدن یا از طریق چشم انداز باشد. همچنین ایده

فضاهای اشتراکی قرن بیستمی نیز هست که گاهی ایده آل گرایانه بوده است. از نظر من یک جامعه باید به خودش شکل دهد. ما باید متوجه شویم تعدادی از پروژه های تخیلی که فضای جمعی را به عنوان بخشی از ساختار خود نهادینه کردند، شکست خوردند.

حالا، به نظر می رسد با خانه هایی که {ما معماران} اخیرا در حال ساختن آنها بوده ایم، مردم در نقش های همیشگی قرار گرفته اند: مسکن ارزان قیمت، مسکن لوکس، مسکن دانشجویی و مسکن برای سالمندان وجود دارد و به جدا کردن مردم به لحاظ جغرافیایی منتهی می شود. زیرا مسکن  گران در مرکز شهر قرار و مسکن ارزان در حومه شهر قرار می گیرد. مردم روز به روز بیشتر از هم جدا می شوند و فهم کمتری از نیازهای یکدیگر پیدا می کنند. من فکر می کنم که این منجر به ایجاد جامعه ای بی تحمل می شود. بنابراین چیز به این کوچکی و بیاید بگوییم اساسی مانند مسکن دارای پیامدهای عمیق در ارتباط ما با یکدیگر است. به همین دلیل است که من فکر می کنم معماری می تواند نقشی مهم در طراحی ساختمان هایی مسکونی داشته باشد که در آنها افراد مختلف می توانند در آن کنار هم زندگی کنند. بعدتر ممکن است آنها دریابند که تفاوت هایشان همان نقاط قوت شان است.

توضیحات:

1- Fenchurch
2- OBE
3- Royal Academician
4- UCL
5- Dundee
6- Harvard
7- Architectural Association
8- Modular Man – سیستم اندازه گیری بر اساس تناسبات بدن انسان بر مبنای تناسبات بدن مردانه است که توسط لوکوربوزیه ابداع شد. (توضیح مترجم)
9- Yokohama International Passenger Terminal
10- Victoria Beckham