: شکل گیری کاخ نیاوران به نخستین سالهای سلسله قاجار بازمی گردد. مجموعه کاخ نیاوران که پس از انقلاب اسلامی به مجموعه ای موزه ای تبدیل شده است تا سال ۱۳۷۸ با مجموعه سعدآباد بطور مشترک اداره می گردید و از آغاز سال ۱۳۷۹ رسماًٌ مستقل شد.
کاخ نیاوران از زیبایی و جذابیت طبیعی و تاریخی فراوانی برخوردار است.

کاخ نیاوران در شمال شرق تهران (شمیرانات) قرار دارد. شکل گیری کاخ نیاوران به نخستین سالهای سلسله قاجار بازمی گردد. مجموعه کاخ نیاوران که پس از انقلاب اسلامی به مجموعه ای موزه ای تبدیل شده است تا سال ۱۳۷۸ با مجموعه سعدآباد بطور مشترک اداره می گردید و از آغاز سال ۱۳۷۹ رسماًٌ مستقل شد.
اکنون با در بر گرفتن ۵ موزه (کاخ اختصاصی نیاوران، کاخ صاحبقرانیه، کوشک احمدشاهی، موزه جهان نما، کتابخانه اختصاصی) و فضاهای فرهنگی دیگر همانند تالار آبی، سینمای اختصاصی و گالری جهان نما و همچنین باغ نیاوران که از باغهای سه گانه ییلاقی و بزرگ شمال قدیم بوده است جاذبه هایی از تاریخ، فرهنگ و طبیعت را به تماشا گذاشته است.
در تارنمای مجموعه فرهنگی تاریخی کاخ نیاوران می توان به اطلاعاتی مفید درباره تاریخچه، موزه ها، مجموعه آثار، مرمت، خدمات فرهنگی آموزشی، امکانات برای  کودکان، مرکز اسناد،  تازه ها، کیفیت ارتباط با مجموعه کاخ نیاوران و تارنمای برخی دیگر از موزهها را یافت.
تاریخچه کاخ نیاوران:

کاخ نیاوران به نخستین سالهای سلسله قاجار بازمی گردد
کاخ نیاوران از زیبایی و جذابیت طبیعی و تاریخی فراوانی برخوردار می باشد. بناهای مجموعه کاخ نیاوران متعلق به دوره های قاجار و پهلوی می باشد. ابتدا شاهان قاجار کاخ نیاوران را مکان خوش آب و هوا جهت اقامت ییلاقی خویش برگزیدند. فتحعلی شاه قاجار برای تفریحات تابستانی خود دستور می دهد تا در منطقه ای خوش آب و هوا خارج از شهر تهران که وسعتی بسیار کمتر از امروز داشت باغی مصفا بسازند.
درکنار روستایی که «گُرده وی» یا «گُرده به» خوانده می شد و در نیاوران امروز قرار داشت به جای نیزاری که در همسایگی روستا واقع بود باغ را ساختند. باغ ییلاقی فتحعلیشاه که در جای نیزار ایجاد شد را «نی آوران» نامیدند که بعدا به نام «نیاوران» مشهور شد.
محمد شاه نیز در همین باغ بنای کوچک و ساده ای بنا کرد و به دنبال او ناصرالدین شاه « کاخ صاحبقرانیه» را در باغ نیاوران ساخت. آخرین بنایی که در دوران قاجار در باغ نیاوران ساخته شد مشهور به کوشک احمدشاهی است. در زمان حکومت پهلوی دوم، برخی از بناهای کوچک باغ نیاوران تخریب شد و کاخ نیاوران با سبکی مدرن جهت سکونت وی و خانواده اش ساخته شد.
اکنون محوطه کاخ شامل کاخ اختصاصی نیاوران، کاخ صاحبقرانیه، کوشک احمدشاهی و گلخانه ها و مدرسه اختصاصی پهلوی می باشد. در سال ۱۳۵۷ مجموعه کاخ نیاوران توسط نیروهای انقلابی تسخیر شد و در سال ۱۳۶۰ به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحویل داده شد. در سال ۱۳۶۵ کاخ موزه نیاوران برای اولین بار گشایش یافت.
 در سال ۱۳۶۸ مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی در محل مدرسه اختصاصی راه اندازی شد و یکسال بعد فضاهای جانبی آن به خوابگاه پسران اختصاص یافت. در سالهای بعد موزه جهان نما (۱۳۷۶)، کاخ صاحبقرانیه (۱۳۷۷) و کوشک احمدشاهی (۱۳۷۹) نیز در معرض بازدید عموم قرار گرفت.
سبک معماری کاخ نیاوران:

کاخ نیاوران دارای دو طبقه اصلی و نیم طبقه ای در وسط با سبکی مدرن است
بنای کاخ نیاوران ( niavaran palace ) (با ۹۰۰۰مترمربع زیربنا) در سال۱۳۳۷ آغاز شده و بعد از وقفه ای مجدداً در سال۱۳۴۲ ادامه یافته است. مجموعه کاخ نیاوران از سال۱۳۴۷ به عنوان محل سکونت محمدرضا پهلوی و خانواده (غیر از ایام تابستان) مورد بهره برداری قرار گرفته است. کاخ نیاوران دارای دو طبقه اصلی و نیم طبقه ای در وسط با سبکی مدرن است.
طبقه اول کاخ نیاوران:
در سرسرای اصلی طبقه اول کاخ نیاوران مجموعه ای از قالی های دستبافت ایرانی دیده می شود که ازمهم ترین آنها می توان به فرش مصور چهره پادشاهان و مشاهیر ایران از دوره هخامنشی تا قاجار، بافت کرمان اشاره کرد. بخشهای دیگر طبقه اول کاخ نیاوران عبارتند از: سینمای اختصاصی، سالن پذیرایی (با سفال های به دست آمده از حفاریهای مارلیک و املش)، اتاق غذاخوری و… 
مجموعه ای از ظروف چینی سده نوزده فرانسه با نقش ناپلئون و خانواده سلطنتی نیز در یکی از راهروهای این طبقه نگهداری می شود. بخش فروش محصولات فرهنگی نیز در سمت چپ ورودی طبقه اول کاخ نیاوران قراردارد.
نیم طبقه دوم کاخ نیاوران
آثار ارزشمندی از جمله مجسمه بودا (حجاری متعلق به قرن سوم میلادی)، صفحه هایی از زندگی بودا (کنده کاری روی سنگ، متعلق به سده سوم میلادی) و آثار عاج هندی، دیده می شود. در بخش دیگری از نیم طبقه دوم کاخ نیاوران مجموعه لباس های نظامی و شخصی و نشان های محمدرضا پهلوی نگهداری می شود.
 نقاشی صحنه ای از دربار کریمخان زند متعلق به ۱۱۹۲ هـ.ق در پله های طبقه دوم جلب توجه می کند. اتاق کار فرح دیبا نیز درنیم طبقه دوم مجموعه کاخ نیاوران واقع شده است.
طبقه دوم کاخ اختصاصی نیاوران
اتاق نشیمن (با میز تحریری به سبک لویی شانزدهم، متعلق به سده ۱۸فرانسه)، اتاق استراحت نیمروزی (با تابلو فرش هایی از چهره تاج الملوک و رضاخان)، اتاق خواب شاه و فرح، اتاق آرایش فرح، اتاق لباس های فرح (با لباس های سوزن دوزی بلوچستان)، اتاق مطالعه و اتاق «استراحت و نشیمن» فرحناز (با سرویس بهداشتی مجزا)، اتاق ندیمه، اتاق نشیمن و استراحت علیرضا (با سرویس بهداشتی مجزا) و اتاق مطالعه او (با مجموعه ای از نشان های ناوگان های نیروی دریایی).
سقف کاخ نیاوران از جنس آلومینیوم و متحرک است و علاوه بر آثار قدیمی، آثاری از هنرمندان معاصر ایران و جهان درآن نگهداری می شود. فضاهای کاخ نیاوران با نقاشی ها و فرش هایی گرانبها و هدایای متعددی از کشورهای مختلف پوشیده شده اند.
عمارت کوشک احمدشاهی

عمارت کوشک احمدشاهی در میان باغ نیاوران بنا شده است
عمارت کوشک احمدشاهی، اواخر دوره قاجار جهت خوابگاه ییلاقی احمدشاه در میان باغ نیاوران با مساحتی بالغ بر ۸۰۰ متر در دو طبقه با سقف شیروانی بنا گردید. 
از ویژگی های عمده بنای کوشک احمدشاهی تزئینات و نمای آجری به کار رفته در سرتاسر نمای بیرونی آن است. آجرها از نوع منقوش قالبی با طرح های متنوع به رنگ نخودی است. ورودی بنا در ضلع جنوبی قرار دارد که به وسیله چندین پله از کنار حوض بیضی شکل پوشیده از کاشی، به کوشک منتهی می شود.
کاخ صاحبقرانیه

کاخ صاحبقرانیه در ضلع جنوبی مجموعهٔ کاخ نیاوران قرار دارد
ناصرالدین در سال ۱۲۶۷ ﻫ.ق دستور داد ساخت کاخ نیاوران را در دو طبقه شامل شاه نشین، کرسی خانه، حمام و ۵۰-۴۰ دستگاه خانه هر کدام شامل ۴ اتاق و یک ایوان برای زنانش بسازند. او در سی و یکمین سال حکومتش خود را صاحب قران نامید و این کاخ را «کاخ صاحبقرانیه» نام نهاد.
پس از او، مظفرالدین شاه تغییراتی در ساختمان ایجاد و قسمتی از حرمسرا را خراب کرد. فرمان مشروطیت نیز در حیاط کاخ صاحبقرانیه، توسط او امضا گردید. در دوران پهلوی اول کاخ صاحبقرانیه برای برگزاری مراسم ازدواج محمدرضا پهلوی و فوزیه بازسازی می شود، اما به علت سرمای شدید آن سال مراسم در مکان دیگری برگزار می گردد.
  موزه جهان نما

در موزه جهان نما آثار هنری از مجموعه کاخ نیاوران قرار دارد
در سال ۱۳۵۵ شمسی، فضایی در ضلع غربی کاخ صاحبقرانیه جهت نگهداری آثار و اشیاء هنری اهدایی به فرح دیبا و یا خریداری شده توسط وی با چهار سالن در طبقه همکف و یک سالن در زیرزمین در نظر گرفته شد. بر سقف تالار میانی موزه جهان نما، نقاشی روی چوب با نقوش گل و مرغ شیراز به چشم می خورد. موزه جهان نما در بهمن ماه سال ۱۳۷۶ گشایش یافت.
اطلاعاتی درباره مرکز اسناد کاخ نیاوران

اسناد و اموال دربار شاهنشاهی در مرکز اسناد کاخ نیاوران موجود می باشد
اسناد به جای مانده در میان اموال و آثار مجموعه کاخ نیاوران، به دلیل نزدیکی و روایت بخش هایی از رویدادهای بیرونی و درونی دربار شاهنشاهی که مرتبط با تاریخ معاصر ایران بوده است، ارزش خاصی دارند که باید مورد توجه قرار گیرند. از همین رو در برنامه توسعه مجموعه فرهنگی تاریخی کاخ نیاوران بخشی از ساختمان کاخ اختصاصی نیاوران که پیش از انقلاب محل استقرار مستخدمین بوده و بعد از انقلاب به انبار تعدادی از اموال موزه ای تبدیل شده بود، مرمت و به منظور ایجاد مرکز اسنادکاخ نیاوران احیا و آماده گردید. این مرکز در تاریخ دوم خرداد ماه ۱۳۸۳ همزمان با هفته بزرگداشت میراث فرهنگی افتتاح گردید.
تصاویر کاخ نیاوران