وارد خیابان علوی کاشان که می شوید، خانه ای قدیمی و زیبا مقابلتان ظاهر می شود که زینت این خیابان است. عمارتی که برخلاف محوطه کویری منطقه، بسیار سرسبز است. گچ بری های زیبا و شیشه کاری های رنگی از مشخصات خانه عباسیان است. خانه ای که تا به حال فیلم ها و سریال های زیادی مثل مسافر ری، ملاصدرا، خانه ای در تاریکی و ... در آن ساخته شده و حالا این عمارت اعیانی به خاطر همه ویژگی های منحصر به فردش، نامزد دریافت جایزه زیباترین معماری ایران شده است.

برای وارد شدن به خانه عباسیان باید از یک سطح شیبدار عبور کنید تا به یک هشتی زیبا که مقابلتان ظاهر می شود برسید، وجود هشتی باعث شده تا دید مستقیم از کوچه به داخل بنا از بین برود و نوعی حجاب ایجاد شود.
«هشتی مسقف است و سکوهایی در اطراف آن قرار گرفته تا وقتی مسافران با مهمانان به داخل این خانه می آیند کمی روی سکوها بنشینند و خستگی از تنشان بیرون برود.»
محمدعلی یوسفی مدیر فرهنگی اجتماعی شهرداری کاشان با گفتن این حرف ها در ادامه می گوید: «یکی از نکات جالب این خانه مربوط به همین هشتی می شود. چرا که این هشتی دو شاخه است. یعنی از یک طرف شما می توانید وارد بخش خدمه شوید و از راه دیگر پا به داخل بنا می گذارید.» البته این تنها هشتی خانه عباسی نیست، چرا که پس از گذر از در اصلی بنا، به یک هشتی کوچکتر می رسید که آن هم دو شاخه می شود، قسمتی که می توانید از آن وارد حیاط حوضخانه شوید و از قسمت دیگر وارد بنا.

«این عمارت زیبا در سال های 1245 تا 1250 هجری قمری توسط حاج محمد ابراهیمی که از تاجران معروف ظروف چینی و بلور در آن زمان بود ساخته شد. به گفته آقای یوسفی، معماری این خانه نسبت به دیگر خانه های تاریخی کاشان منحصر به فردتر است و سبک معماری این خانه به گودال باغچه معروف است، چرا که در این سبک از معماری، بنا پایین تر از سطح کوچه احداث شده تا علاوه بر استحکام، خاصیت عایقی خاک و مصالح به کار رفته در آن، این خانه را از سرما و گرما در امان نجگه دارد و از طرفی دسترسی به آب قنات هم راحت تر باشد.
هم رسمی بندی، هم یزدی بندی
خانه عباسیان از لحاظ تزئینات گچ بری و نقاشی، معماری بی نظیری دارد. در این خانه، انواع گچ بری های خاص از رسمی بندی گرفته تا یزدی بندی، کاربندی، قطاربندی، مقرنس و مشبک را در اوج ظرافت و زیبایی می توانیدن به تماشا بایستید. «این خانه دارای 5 حیاط است که به بیرونی، اندرونی، باغ، حوضخانه و قسمت خدمه منتهی می شود. جالب است بدانید در این خانه، ساخت سرداب، همکف، طبقات بالا و بهار خواب به مدت 20 سال طول کشیده و معمارانی ناشناس آن را ساخته اند.»

خانه عباسیان دارای 5 طبقه و زیربنایی در حدود 7 هزار متر مربع است. پس از فوت صاحب اول این خانه، عمارت عباسیان به مرور زمان به پنج باب خانه جداگانه تقسیم شد که تا به امروز چهار خانه آن خریداری شده و بار دیگر به هم متصل شده اند. «آیت الله سید محمد علوی از علمای مشهور و برجسته معاصر کاشان فرزند محمد ابراهیم کاشی صاحب اولیه این خانه است که سه حیاط اندرونی، حوضخانه و باغ به او ارث رسیده است.»

آقا سید محمد باغ
در گذشته حیاط اندرونی خانه عباسیان محل زندگی افراد خانواده بوده است. این حیاط دارای اتاق های متعدد تودرتو، اتاق شاه نشین، اتاق نیایش، رختشویخانه، مطبخ، چاه آب، سرداب و ... است.
حیاطی مجهز که اهالی خانه در هر اتاقی که دوست داشتند می توانستند وقت بگذرانند، اما بخش دیگری از عمارت عباسیان حیاط باغ است که به علت تغییرات فراوان در طول تاریخ بسیار آسیب دیده است طوری که قسمتی از این حیاط در سال های اخیر به کلی تخریب شده و هشت خانه جدید و امروزی در آن ساخته شده است.
«قسمت قدیمی تر این بنا به صورت مخروبه همچنان باقی مانده است. جایی که در گذشته گل ها و درختانی زیبا آن را محصور کرده بودند و چند حوض آب زیبا در آن جا خوش کرده بود.»
به گفته مدیر فرهنگی اجتماعی شهرداری کاشان، آیت الله علوی، این حیاط را محل اقامه نماز جماعت خود قرار داده بود، به همین خاطر این شخص در میان اهالی کاشان به «آقا سید محمد باغ» معروف بوده و همه با این عنوان صدایش می زدند. در ساخت حیاط حوضخانه معماری ویژه ای به کار برده شده است چرا که کانال های ورودی آب قنات به خانه از میان پایه های خشتی این حیاط عبور کرده است.
از حوضخانه تا بیرونی
حیاط حوضخانه از معماری خاصی برخوردار است چرا که از طریق کانال هایی، آب قنات به خانه منتقل می شود، کانال هایی که از میان پایه های خشتی حیاط حوضخانه عبور کرده اند.
به گفته آقای یوسفی، معماران این خانه از ملات ساروج برای عایق بندی کانال های ورودی آب استفاده کرده اند، چرا که مقاومت این ملات مانع از تخریب پایه های اصلی حیاط می شده است، در این بخش از خانه، وجود بادگیرها و حوض های آب کوچک در گرمای سوزان تابستان کاشان، هوای خنک و مطبوعی را ایجاد کرده است.

آقای یوسفی می گوید: «حیاط حوضخانه مدتی محل تدریس درس حوزوی آیت الله علوی بوده است.» هر کدام از این حیاط ها کارایی خاصی را برای صاحب بنا داشته اند، مثلا حیاط بیرونی خانه عباسیان بیشتر محل پذیرایی مهمانان و محل رفت و آمد مردم به این بنا محسوب می شده است. «دو تالار سرپوشیده بزرگ و کوچک، اتاق آینه، نورگیر کلاه فرنگی، سرداب، یک حلقه چاه آب و آب انبار کوچک خانگی از دیگر بخش های حیاط بیرونی عمارت عباسیان است.»

اتاق آینه، اتاق عروس
از گشت و گذار و قدم زدن در خانه عباسیان هیچگاه خسته نمی شوید، چرا که در ساخت تک تک اتاق های این خانه، نهایت دقت و هنر معماری به کار برده شده است اما در میان همه بخش های خانه عباسیان، اتاق آینه و اتاق شاه نشین، مجلل ترین قسمت های این خانه قدیمی به حساب می آیند، چرا که به گفته مدیر فرهنگی اجتماعی شهرداری کاشان، در ساخت این اتاق ها از گچبری های زیبا، آینه کاری ها، درها و پنجره های رنگین، پنجره های گچی نازک و ... استفاده شده است.
«اتاق شاه نشین در این عمارت، بیشتر از قسمت های دیگر به چشم می آید. در فضای سقف این اتاق آینه کاری های زیبا به شکل ماه و ستاره و شمسه مرکزی به کار رفته است، از طرفی منشورهای شیشه ای با ظرافت خاصی با نخ های ابریشم در فضای این اتاق جا خوش کرده است.»

به گفته آقای یوسفی، این آینه کاری ها علاوه بر تزئین اتاق در هنگام شب و با روشن شدن چراغی کوچک، زیبایی منحصر به فردی را به اتاق می دهند و نور را به اطراف منعکس می کنند. «حتی در سقف اتاق شاه نشین هم یک آسمان مجازی طراحی شده و درهای معروف به ارسی جذابیت این اتاق را بالا برده است.»
البته این تنها اتاق پرطرفدار خانه عباسیان نیست چرا که در همین عمارت اتاقی وجود دارد که توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند. «اتاق آینه در طبقه بالای حیاط بیرونی این عمارت واقع شده. در گذشته این اتاق را به عنوان اتاق عروس می شناختند. در اینجا وجود آینه کاری های زیبا روی دیوار و سقف اتاق، گچبری های ظریف، شیشه های رنگی و پنجره های مشبک گچی، زیبایی این اتاق را صد چندان کرده است.»

در خانه عباسیان همه چیز روی حساب و کتاب ساخته شده است. با توجه به عظمت این خانه اعیانی و جیره بندی آب قنات ها، دو حلقه چاه آب در خانه عباسیان حفر شده که چاه آب حیاط بیرونی مخصوص آب آشامیدنی بوده. خدمه خانه با کشیدن آب از داخل این چاه، آن را به حوضچه ای که در آب انبار بود می ریختند، جایی که حوت نام داشت و بعدها اهالی خانه به وسیله شیر آبی که در بیرون از آب انبار تعبیه شده بود، آب آشامیدنی مورد نیازشان را تهیه می کردند.

عمارتی برای فیلم های تلویزیونی
آقای یوسفی دلیل معروف شدن خانه عباسیان را اینطور برایمان تعریف می کند: «از آنجا که این خانه 5 باب خانه مجزا بود، هر کدام از ورثه سهم خود را می فروشند و حدود صد سال پیش بود که حیاط بیرونی را یکی از تجار معروف فرش در کاشان به اسم آقای عباسیان به مبلغ هزار تومان خریداری می کند. خبر فروخته شدن این خانه به مبلغ زیاد در سرتاسر شهر می پیچد و تا مدت ها نقل محافل و مجالس مختلف می شود تا جایی که به مرور زمان این خانه به عمارت عباسیان معروف می شود. نامی که تا به امروز بر روی این خانه باقی مانده است.»

به گفته آقای یوسفی در حقیقت معماری اصیل ایرانی و اسلامی، طرح های بدیع و نقش های خیال انگیز گچبری، استفاده از معماری غنی و انواع تزئینات و هنرهای معماری در ساخت این مجموعه تاریخی باعث شد تا این خانه نامزد دریافت جایزه زیباترین و ارزشمندترین بنای مسکونی ایران شود، خانه ای که در سال 1377 در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت و به ثبت رسید و در سال 1376 هم مرمت و بازسازی شد.
حالا این عمارت تحت پوشش سازمان رفاهی تفریحی شهرداری کاشان قرار گرفته. «به خاطر معماری زیبا و چشم انداز خوبی که این خانه دارد تا به حال سریال هایی همانند مسافر ری، ملاصدرا، خانه ای در تاریکی، جابربن حیان و ... در آن ساخته شده است.»

خانه با حجاب
یکی از ویژگی های عمارت عباسیان در این است که این خانه از قسمت های تابستانی و زمستانی نشین ساخته شده. به همین خاطر اگر شما در هر فصل از سال پا به این بنای تاریخی بگذارید می توانید با توجه به وضعیت آب و هوایی آن فصل، قسمتی از این خانه راب رای اتراق کردن استفاده کنید.
«برخلاف بناهای امروزی، ظاهر بنا دارای تزئینات بسیاری می باشد اما اگر نگاهی به دیگر خانه های قدیمی بیندازید متوجه می شوید که ظاهر بناها بسیار ساده یا دارای تزئینات بسیار کم بوده است.» به گفته آقای یوسفی علاوه بر ظاهر باشکوهی که خانه عباسیان دارد، داخل بنا هم بسیار زیبا و منحصر به فرد طراحی و ساخته شده است.

«مثلا یکی از جذابیت های این خانه، معماری نقاب دار است، یعنی در گذشته معماری دوران قاجار یک معماری مذهبی بود و از طرفی شهر کاشان را هم از گذشته تا به امروز به عنوان دارالمومنین می شناختند. به همین خاطر رعایت مسائل مذهبی در معماری خانه عباسیان بسیار زیاد به چشم می خورد.»
تقسیم بنا به دو بخش اندرونی و بیرونی، وجود اتاق های تو در تو، جدایی محل اتراق آقایان از خانم ها در تالارهای این بنا، وجود دیوار ججاب در اطراف فضای بالای پشت بام – برای گرفتن دید همسایه – و ... بخش هایی از معماری محجبه یا نقاب دار خانه عباسیان است. «بر روی در این خانه هم مثل خانه های قدیم دو کوبه با صداهایی متفاوت نصب شده است، به همین خاطر اهالی خانه از روی صدای کوبه ها متوجه می شدند که مهمانشان آقاست یا خانم.» حالا با این توصیف هایی که از خانه عباسیان به دست آوردید شاید بد نباشد که اگر روزی مسیرتان به شهر کاشان افتاد حتما سری به این خانه بزنید.