گنبد ساختاری نیم کره مانند است که سقف یا پشت بام بنا را شکل می‌دهد. در ساخت گنبدها معمولا از مواد متنوعی استفاده می‌شود که در طول تاریخ و توسط تمدن‌های گوناگون به کار برده شده‌اند. در تمدن‌های شرقی بیشتر از خشت برای ساخت گنبدها استفاده شده در حالی که اسکیموهای ساکن قطب شمال عموما برای ساخت ایگلوهایشان (خانه اسکیمویی) از بلوک‌های یخی استفاده می‌کردند و فرمی گنبد گونه را با کمک آن‌ها شکل می‌دادند.

گنبد از نظر معماری و تکنیکی توسط رومیان باستان و با ساخت گنبدهای عظیم معنادار شد. امپراتوری ساسانیان ساخت گنبدهای با ابعاد بزرگ را در ایران بنا نهاد در حالی که این شکل بنایی در اروپا و در طول دوره رنسانس و باروک از نو محبوبیت یافته و نتیجه آن گنبدهای بی‌نظیری است که در این نقطه از جهان یافت می‌شوند. با ما همراه باشید تا شما را با بزرگ‌ترین‌ و زیباترین‌ گنبدهای جهان آشنا کنیم.

گنبد ساختمان کنگره آمریکا

این گنبد بر فراز ساختمان کنگره در واشینگتن دی سی قرار گرفته است. اولین جلسه کنگره در 17 نوامبر سال 1800 و در حالی در این عمارت برگزار شد که ساخت آن هنوز به اتمام نرسیده بود. البته این گنبد اولین گنبد قرار گرفته بر فراز این ساختمان نبود. در دهه 1850 و به دنبال پذیرفته شدن قانون گذارن جدید از ایالاتی که به تازگی مورد قبول قرار گرفته بودند، ساختمان کنگره توسعه یافته و بزرگ‌تر شد، از این روی گنبد اولیه با این گنبد جایگزین شد. در طی این تغییرات طول گنبد بلندتر شده اما الوارهای به کار رفته در قاب بندی آن کوتاه‌تر شدند.

کلیسای جامع سنت پل (پل قدیس)

این کلیسا که در قرن هفدهم ساخته شده است یکی از شناخته شده‌ترین و معروف‌ترین دیدنی‌های شهر لندن محسوب می‌شود. این کلیسا با تلاش قهرمانانه آتش‌نشانان از بمباران جنگ جهانی دوم جان سالم به در برد. این گنبد که با الهام از کلیسای سنت پیتر شهر رم ساخته شده 108 متر بلندی دارد. گنبد بلند بیرونی نمایی تاثیرگذار ارائه می‌دهد در حالی که دو گنبد کوچک‌تر درونی، تعادل داخلی را حفظ می‌کنند.

استوپای (Stupa) بزرگ سانچی

این کلیسا که در قرن هفدهم ساخته شده است یکی از شناخته شده‌ترین و معروف‌ترین دیدنی‌های شهر لندن محسوب می‌شود. این کلیسا با تلاش قهرمانانه آتش‌نشانان از بمباران جنگ جهانی دوم جان سالم به در برد. این گنبد که با الهام از کلیسای سنت پیتر شهر رم ساخته شده 108 متر بلندی دارد. گنبد بلند بیرونی نمایی تاثیرگذار ارائه می‌دهد در حالی که دو گنبد کوچک‌تر درونی، تعادل داخلی را حفظ می‌کنند.

استوپای (Stupa) بزرگ سانچی

این طرح که در کورنوال و در انگلستان قرار دارد بزرگ‌ترین خانه سبز جهان به شمار می‌آید. ساخت آن نزدیک به دو سال طول کشید و درهای آن در سال 2001 به روی عموم باز شد. این مکان از دو محوطه محصور و وسیع شکل گرفته که هر یک دارای گنبدهای به هم پیوسته بزرگی هستند. این گنبدها میزبان گونه‌های مختلف گیاهی از سراسر کره زمین می‌باشند. محوطه اول شامل گونه‌های گیاهان گرمسیری است و دومی محیطی مناسب برای گیاهان مدیترانه‌ای را فراهم کرده است. هر گنبد دارای صدها سلول پلاستیکی و پف کرده‌ی پنج وجهی و شش وجهی است که توسط قاب بندی فولادی حمایت می‌شوند.

مسجد شیخ لطف الله

این بنا در 1894 و به دلیل نیاز امپراتوری نوین آلمان به ساختمان پارلمانی بزرگ‌تر ساخته شد. معمار آن پل والوت، تمایل داشت آن را شبیه به یک کاخ دوران رنسانس طراحی کند. در سال 1933 این بنا در طی آتش سوزی که توسط گروه‌های کمونیست هلندی ترتیب داده شده بود به سختی آسیب دید. حادثه‌ای رسوایی آمیز که توسط نازی‌ها ترتیب داده شده بود. پس از اتحاد دوباره دو آلمان از این ساختمان به عنوان محل مجلس نوین آلمان استفاده شد. این بنا محل تغییرات و اصلاحات متعددی بوده است اما حداقل در طی این رویدادها گنبد شیشه‌ای تماشایی که توسط معمار انگلیسی نورمن فاستر طراحی شد به آن اضافه گردید. این گنبد نمایی 360 درجه را از شهر برلین نمایش می‌دهد.

گنبد سانتا ماریا دل فیوره

در 1296 ساخت این کلیسا به سبک گوتیک آغاز شده و در 1436 به اتمام رسید. این کلیسا یکی از زیباترین کلیساهای فلورانس بوده و سمبل شهر محسوب می‌شود. باسیلیکا سانتا ماریا دل فیوره یکی از بزرگ‌ترین کلیساهای ایتالیا بوده و گنبد آن تا عصر جدید بزرگ‌ترین گنبد جهان به حساب می‌آمد (باسیلیکا به دادگاه‌های آن دوره اطلاق می‌گشت، همچنین به کلیساهایی که دارای سالن‌های دراز بودند نیز باسیلیکا گفته می‌شد). به هر صورت این گنبد که توسط معمار مشهور ایتالیایی فیلیپو برونلسکی طراحی شده، همچنان بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان می‌باشد که تا به حال ساخته شده است.

مسجد امام (مسجد جامع عباسی)

دیگر نمونه برجسته معماری ایران زمین این مسجد است که در شهر اصفهان قرار دارد. ساخت آن در سال 1611 آغاز شد و در 1629 به اتمام رسید و عمده دلیل شکوه و جذابیتش کاشی‌کاری‌های موزائیکی هفت رنگ و خطاطی‌های بی‌نظیرش می‌باشد. سلسله صفویه رنسانسی ایرانی را در ساخت گنبدهای باشکوه به راه انداخت که گنبد مسجد شاه و بلندترین گنبد شهر اصفهان با ارتفاع 53 متر، نمونه با شکوه آن است. برتری که این گنبد و سایر گنبدهای ایرانی دارد کاشی‌های رنگارنگ آن‌ها است که تمام سطح خارجی و البته داخلی گنبد را می‌پوشانند. معمار این مسجد استاد علی اکبر اصفهانی بوده است.

گنبد قبه‌الصخره

این گنبد در 691 بعد از میلاد ساخته شده و یکی از معروف‌ترین دستاوردهای معماران مسلمان به شمار می‌رود. این گنبد بر فراز معبدی قرار گرفته که یکی از پر بحث‌ترین اماکن مذهبی جهان محسوب می‌گردد( بر طبق باور برخی معبد سلیمان که اولین معبد باستانی یهود به شمار آمده و توسط حضرت سلیمان ساخته شده است در جایی زیر مسجدالاقصی یا حوالی اطراف آن مدفون شده است). علی رغم باور عموم این بنا یک مسجد نیست اما زیارتگاهی در زیر سقف بلند آن قرار گرفته است. این بنا شاید یکی از دیدنی‌ترین عمارت‌های شهر باستانی اورشلیم باشد. بر فراز آن گنبدی طلایی رنگ و خیره کننده قرار گرفته که از دور دست نیز به راحتی قابل مشاهده است. قسمت درونی این گنبد نیز با سرامیک‌های درخشان، موزائیک و خطاطی عربی پوشیده و تزئین گشته است.

پانتئون

پانتئون در شهر رم و در 126 پس از میلاد ساخته شد و به عنوان معبدی برای تمامی خدایان روم استفاده می‌شد ولی از قرن هفتم به بعد به عنوان کلیسای کاتولیک‌ها مورد استفاده قرار گرفت. بر فراز این معبد گنبد به هم پیوسته و مسطحی قرار گرفته که حفره‌ای در قسمت مرکزی آن وجود دارد که اکولوس (Oculus) به معنای چشمه نور یا نورگیر نامیده می‌شود. تقریبا تا دوهزار سال پس از ساخت آن، این گنبد به عنوان بزرگ‌ترین گنبد بتونی فاقد پشتیبان و نگه‌دارنده شناخته می‌شد.

باسیلیکا سنت پیتر

این بنا در شهر رم قرار دارد. ساخت آن در سال 1504 شروع شده و در 1615 به پایان رسید. گنبد این کلیسا به عنوان باشکوه ترین گنبد جهان مسیحیت شناخته می‌شود همان‌گونه که خود کلیسا نیز یکی از مقدس‌ترین اماکن کاتولیک‌ها به حساب می‌آید. در 1547 میکل آنژ هنرمند و مجسمه ساز نامی ایتالیایی از نو این گنبد را طراحی کرده و محاسباتی را که قبلا صورت گرفته بود تغییر داد. ارتفاع کلی این گنبد از قسمت پایه آن تا نقطه فوقانی صلیب قرار گرفته بر فراز گنبد، 136.57 متر می‌باشد. این گنبد بلندترین گنبد جهان به شمار می‌آید.

ایا صوفیه

در قرن ششم ایاصوفیه در شهر استانبول و به عنوان کلیسای کنستانتین بنیان نهاده شد ولی هنگامی که امپراتوری عثمانی‌ در قرن 15 بر این شهر تسلط یافتند از آن به عنوان مسجد استفاده شد. در حال حاضر ایا صوفیه به صورت موزه درآمده است. این بنا شاهکار مهندسان رومی به شمار می‌آید و بر فراز آن گنبدی (قطر این گنبد 31 متر است) قرار گرفته که برای هزار سال بر تارک بزرگ‌ترین بنای محصور جهان می‌درخشد.

تاج محل

تاج محل واقع در آگرا که یکی از ممتازترین آرامگاه‌های جهان به حساب می‌آید، به دستور امپراتور مسلمان هند، شاه جهان و به یادبود همسر دوست داشتنی‌اش ممتاز محل، در طی سال‌های 1632 تا 1653 ساخته شد. دیدنی‌ترین بخش این بنا گنبد مرمرین و سپید آن است که بر فراز مقبره واقع شده است. بلندای این گنبد 35 متر است که تقریبا با قسمت پایه آن که به شکل یک استوانه طراحی شده، برابر می‌باشد. قسمت فوقانی این گنبد مشهور با طرحی از گل‌های نیلوفر آذین بسته شده است.

کلیسای جامع سنت باسیل

این کلیسای رنگارنگ که در شهر مسکو قرار دارد در فاصله سال‌های 1534 تا 1561 و به دستور ایوان مخوف تزار روسیه و به منظور یادبود تصرف قلعه نظامی قازان‌ها و استراخان‌ها ساخته شد. طراحی این بنا شباهت چندانی به معماری روسیه آن‌زمان نداشته و نمی‌توان چیزی مشابه آن در طول قرن‌ها سنت بیزانسی این کشور یافت. این کلیسا دارای 9 گنبد پیازی شکل است. گنبد پیازی، شکلی از انواع گنبد است که بعدها به فرم غالب و برجسته گنبد کلیساها در روسیه تبدیل شد.