برج آزادی تهران ـ حسین امانت

یکی از مهم ترین کارهای حسین امانت که توانست زود هنگام شهرت ملی و حتی جهانی او را تثبیت کند، می توان به یادمان میدان شهیاد (آزادی فعلی) اشاره کرد.

طرح یادمان طی یک مسابقه در سال 1346 خورشیدی جهت یادبود 2500 سال شاهنشاهی ایران برگزار شد. طرح پیشنهادی حسین امانت 24 ساله در بین طرح های ارائه شده، به عنوان طرح برتر انتخاب شد. طرح دارای ایده ی بسیار نافذ و جذابی بود و از همین رو به عنوان نماد "ایران مدرن" در کشورهای خارجی در آمد.برخورد مدرن امانت با طرح در عین حال داشتن مفاهیم و هندسه سنتی معماری ایرانی عواملی بود که بر اقتدار ایده ی طرح تاکید می کرد.

امانت در این باره چنین می گوید: "شهیاد طوری طراحی شده که معطوف به حقیقت، جوهره و عمق فرهنگ ایران است. یعنی با توجه به آنچه که در طول تاریخ بر سر ایران رفته و عظمتی که در تاریخ این کشور هست، ساخته شده. درست است که این کار در زمانی انجام شد که یک وضع سیاسی دیگری در ایران حکمفرما بود، اما وقتی من آن را طراحی کردم به تمام دوره های تاریخی و به آینده ایران فکر می کردم، نه به آن وضع سیاسی خاص".

میدان و بنای آزادی یکی از مهمترین میدان های تهران است. این میدان مجموعه ای است از: ساختمان یادبود، فضای سبز وسط میدان، فضای سبز حاشیه میدان، مسیرهای عبور خودرو و عابر پیاده. میدان آزادی ابتدا به عنوان فضای تشریفاتی و به منظور استقبال از میهمانان عالی رتبه خارجی طراحی و ساخته شد. ولی به مرور زمان به عنوان نشانه ی شهر تهران در ذهن هر ایرانی و خارجی جای گرفت.

بنای یادمان آزادی در واقع از چهار ستون عظیم تشکیل شده که در بالا به هم متصل می شوند و چهار تاق را تشکیل می دهند. کلیت طرح شامل محوطه وسیع چمن و گل کاری، رستوران، سینما، کتابخانه، دو موزه، سالن آمفی تئاتر باز، آسانسور و طبقات مختلف و پلکان است. در طرح این یادمان، سبک های معماری دوران های مختلف تاریخ ایران از جمله هخامنشی، ساسانی، صفوی و غیره با دیدگاهی کاملا مدرن تلفیق شده است. به عنوان نمونه تاق پایینی شبیه تاق کسری طراحی شده است. سایت پلان به شکل بیضی با مساحت 78 هزار متر مربع، و با طول 63 متر و ارتفاع بنا از سطح میدان 45 متر است (5 متر نیز در زیرزمین). بدنه بنا از بتن مسلح ساخته شده است و در پوشش آن مرمر جوشان به کار رفته است. فضای سبز میدان با پوشش گیاهی به صورت چهار تپه سر سبز، بر اساس باغ سازی ایرانی طراحی شده است. هندسه سایت پلان در چشم اندازی که از بالای برج قابل مشاهده است، بر اساس هندسه و فرم نقوش زیر گنبد مسجد شیخ لطف الله و فرم آبنماهای داخل سایت با الگوبرداری از آبنماهای باغ فین کاشان طراحی شده است. سطح میدان در ضلع شرقی توسط گذرگاهی زیر زمینی به معابر اطراف راه می یابد. طراحی این فضا با الهام از معماری سنتی و با توجه به هندسه و تاق بازارهای ایرانی صورت گرفته است.

حسین امانت در توصیف ویژگی های این طرح چنین می نویسد: "ویژگی طرح شهیاد: در هندسه معماری ایران غالبا شکست خطوط راست در پلان های ساده و انحراف و تبدیل آنها به سطوح شکسته و بالاخره گرایش منحنی در ارتفاعات به ترتیبی است که می توان گنبدها و قوس های ایرانی را بر آنها استوار کرد. این شیوه در معماری شهیاد آریامهر نیز به کار رفته و تیغه های قطری در اینجا با پیچش آر ام و شکستگی های خویش تشکیل طاقی با شبکه های متقاطع و رسمی سازی های ایرانی و همچنین استواری گنبد و خلق فضاهای ایرانی را امکان بخشیده است. با توجه به سایقه کار در معماری قدیم ایران و اینکه نظم هندسی اساس استوار شکل های ظاهری است، در نمای اصلی شهیاد آریامهر چهار مربع اصلی 21 در 21 متر اساس کار قرار گرفت به طوری که طاق اصلی در مربع مرکزی قرار دارد و امتداد پایه های بنا در امتداد قطر دو مربع جانبی {...} در مرکز مربع چهارم استوار شده است. در اندازه های مهم بنا اندازه سه متر در افق و ارتفاع تکرار می شود این اندازه در استقرار حلقه های قطور بتنی که داخل نگهدارنده ی پایه های چهارگانه ی بنا می باشد نیز رعایت شده است. قوس های اصلی بنا همه از نوع قوس های مخروطی است که معادلات ریاضی آنها معین شده است. این معادلات امکان داد تا مقاطع متعدد از حجم در ارتفاعات مختلف توسط ماشین های حساب الکترونیک تهیه شود و ساختن سطوح پیچیده آسان گردد".

در حین اجرای طرح یادمان، از آنجایی که پی ها و پایه های طرح، فضای زیادی را اشغال می کرد، طراح تصمیم گرفت تا از فضاهای بین پی های اصلی، پایه ها و تونل ورودی آن به صورت یک موزه استفاده شود و سطوح بالای تاق اصلی به صورت غرفه های نمایشی مورد استفا ده قرار گیرد که دسترسی به آنها با آسانسورهایی که در دو مرحله (به علت انحنای بنا) به بالا می رسند، امکان پذیر گردد. فضاهای داخلی با توجه به فکر اصلی طرح بنا که از هندسه معماری ایرانی بهره گرفته است، شکل میگیرد و از آنجا که استخوان بندی اصلی ساختمان با بتن مسلح است، ظاهر بتنی استخوان بندی در سطوح داخل بنا کاملا حفظ شده است. فضای سبز درون میدان و وسعت زیاد آن باعث می شود تا عابران پس از عبور از خیابان و دوری از جریان جرکت اتومبیل ها، از هیاهو و آلودگی صوتی و تصویری خودروها رهایی یابند. در داخل میدان استفاده از درخت و ایجاد سایه، وجود سکوها و محل مناسب نشستن، حوض آب و سایر امکانات، فضایی مناسب را برای توقف و گفتگو ایجاد کرده است.

توجه به نیازهای رفتاری مردم، تعبیه محل نشستن، عکس گرفتن، بازدید از موزه، قرار گذاشتن، تجمیع کردن و نظایر اینها باعث سرزندگی فضای میدان در طور روز شده است.

حسین امانت و برج

پلان

برش

نمای شرقی و غربی

نمای شمالی و جنوبی