انتقاد ما از حیث هنر معماری به این بنا، از جایی آغاز می شود که معمار این بنا تلاشی آشکار را برای تغییر فرم گنبد صورت می دهد و سعی می کند در صورتی متنوع آن را ارائه کند. این تنوع طلبی فی ذاته بد نیست، اما در جایی که، گنبدی که نماد حقیقت در هنر قدسی است را قربانی این تنوع طلبی می کند و شکاف هایی در فرم آن بوجود می آورد، به نقض اصول معماری اسلامی و تهی از محتوا کردن فرم گنبد متهم می شود. یکی از اصولی که معمار این بنا آن را نقض کرده است، سلسله مراتب بصری و مرز درون و بیرون مسجد است.

فضای مسجد و ورود به آن نیاز به عبور از سلسله مراتبی است که منجر به ایجاد آمادگی در مخاطب مسلمان و انقطاع او از عالم دنیا و وصل او به عالم متعال می شده و معمار این بنا با ایجاد جداره شیشه ای در محل محراب و نقطه مقابل آن، این سلسله مراتب را ذبح نموده است. این جداره های شیشه ای از میان گنبد شکافته که فرم خالص بنا را به ویرانه ای از مسجد شبیه کرده، خلوص قلبی زائر خداوند را در حضور مینوی اش از بین برده و خلوت او را به جلوتی برای خودنمایی و حدیث نفس بدل نموده است.

از سوی دیگر معمار این مسجد، ادعا می کند که این جداره های شیشه ایِ حاصل از شکافت گنبد، موجب می شود که مرز بصری میان درون و برون برداشته شود و مردم خیابان به این مکان دعوت شوند، حال آنکه علاوه بر برهم زدن حضور قلبی مسلمان داخل مسجد، خود معمار این فضا را سکولار نامیده و این امر نشان از ارجحیت عرف و عادت نسبت به شرع در این فضا دارد و تکلیف مخاطب خیابانی برای تماشای یک نمایش آئینی نیز مشخص می شود.

مسجد کلن آلمان که اکنون درحال ساخت است، توسط “اتحادیه اسلامی ترکیه در امور مذهبی” جامعه مسلمین آلمان ساخته می شود. این مسجد پس از مناقشات و مجادلات بسیاری، از سوی شورای شهرکلن مجوز ساخت گرفت. گروه های مخالف این طرح مردم محلی، گروه های حزب راست و نئونازی ها هستند و می ترسند که سبب قدرت بیش از حد مسلمانان شود و معتقدند که شهر کلن یک شهر مسیحی است.

در شهر کلن ۱۲% جمعیت شهر یعنی حدود ۱۲۰٫۰۰۰نفر مسلمان هستند. و این مسجد برای گنجایش ۲٫۰۰۰ تا ۴٫۰۰۰نمازگزار با مساحت ۴٫۵۰۰مترمربع طراحی شده است. این مسجد توسط معماری به نام پائول بوهم طراحی شده و کلیسای کاتولیک تئودور نیز در بودجه طراحی و ساخت این مسجد مشارکت کرده اند.

برای این مسجد یک سری فضاها با محیط سکولار به منظور عملکرد بین الادیانی و بازار پیشنهاد شده است. این مسجد یکی از بزرگترین مساجد اروپا خواهد شد و برای همین به آن و مخصوصا ارتفاع مناره هایش انتقاد فراوانی شد.

مناره های ۵۵متری این مسجد که بلندتر از کلیسایی است که در نزدیکی سایت آن قرار دارد، از آنجا که اوج گرفتن اسلام را نسبت به مسیحیت در جامعه آلمان القا می کند، فریاد جامعه مسیحی آلمان را که مدعی جامعه باز و چند فرهنگی است برانگیخته و کوتاه کردن آن را در اجرا سبب شد.

در خصوص گنبد مساجد باید گفت؛ در گنبدخانه، یک دیدگاه رمزی قوی و پر اهمیت حضور دارد که بر پیوند بین زمین و آسمان و آنچه خاکی و زمینی است و آنچه ماورائی و آسمانی است تاکید دارد. رمز پر قدرت پیوند مربع به عنوان سمبل زمین مادی و دایره به عنوان رمز آسمان و سبب ساز این تعالی و تشریف است.

در این مسجد گنبد فرم خالص خود را از دست داده و همچون ظرفی که اگر شکافته شود مظروف خود را از دست میدهد؛ این گنبد نیز با شکاف خود محتوایش را از دست داده و در این باب باید خاطرنشان کرد که در هنر قدسی معماری مساجد، اشکال همیشه در خلوص و کمال غائی خود بوده است. و این کمال و خلوص و «بسامانی » اشکال است که به معماری ماهیتی غیر خاکی می بخشد و آن را به تصاویر دنیای مثالی نزدیک می سازد. اما معمار در عین تعالی در معماری از توجه به خصوصیات روانی انسانی نیز غافل نمی ماند.

در پایان باید گفت که احداث چنین مساجدی جز درد حقارت معماران غرب گرا را بازگو نمی کند و بر هنرمند مسلمان است که خود را بشناسد و این عقده ناپسند حقارت در برابر غرب را بازگشاید. و به گفته سید حسین نصر”حقارتی که از جهل نسبت به سنت و فرهنگ ایران در تمام وجوه به ویژه جنبه‌های معنوی و روحانی ناشی می‌شود. هنر سنتی و قدسی غنی و بارور ایران و در واقع کل هنر اسلامی، ابزار اصلی و اساسی برای درمان این جهل و تشخیص مسیر زندگی است.”

نویسنده:‌ ابراهیم ارجمندی